Είναι (Sein) : εκφράζει τη σύνδεση Υποκειμένου και
Κατηγορημένου.
Εκεί όπου το Υποκείμενο και Αντικείμενο απλώς και μόνον αυτό καθ’εαυτό υπάρχει και δεν είναι μερικώς συνδεδεμένο, και μάλιστα με τέτοιο τρόπο ώστε κανένας χωρισμός να μη μπορεί να πραγματωθεί (να έρθει σε πέρας) χωρίς να τραυματίσει την ουσία εκείνου το οποίο οφείλει να χωριστεί, ε κ ε ί κ α ι μ ό ν ο ν ε κ ε ί (τότε και μόνον τότε), μπορεί να γίνει λόγος για Είναι αυτό καθ’αυτό, ακριβώς όπως συμβαίνει στη περίπτωση της θεωρητικής ενατένισης.
Αλλά αυτό το Είναι δεν πρέπει να συγχέεται ή να μπερδεύεται σε καμιά περίπτωση με την έννοια της ταυτότητας. Όταν εγώ εκφράζω την πρόταση: ‘Εγώ είμαι Εγώ’, τότε δεν είναι το Υποκείμενο (το ‘Εγώ’) και το Αντικείμενο (το ‘Εγώ’) έτσι ενωμένα ώστε κανένας χωρισμός να μη μπορεί να επιχειρηθεί χωρίς να τραυματίσει (απαλείψει) την ουσία εκείνου που δύναται να χωριστεί.
Το εντελώς αντίθετο συμβαίνει: το ‘Εγώ’ είναι δυνατόν να υπάρξει μ ό ν ο ν μ έ σ ω α υ τ ο ύ τ ο υ χ ω ρ ι σ μ ο ύ του Εγώ από το Εγώ.
Πώς μπορώ να εκφράσω το Εγώ χωρίς κάποια μορφή Αυτοσυνείδησης; Με ποιόν τρόπο όμως είναι δυνατή η αυτοσυνείδηση;
Μόνο μέσω του ότι εγώ ο ίδιος α ν τ ι π α ρ α θ έ τ ω τ ο ν ε α υ τ ό μ ο υ α π έ ν α ν τ ι σ τ ο ν ε α υ τ ό μ ο υ, εγώ ο ίδιος διαχωρίζω εμένα από εμένα τον ίδιο, αλλά ταυτόχρονα μη-λαμβανομένου υπόψη αυτού του χωρισμού, α ν α γ ν ω ρ ί ζ ω α κ ρ ι β ώ ς ε μ έ ν α τ ο ν ί δ ι ο μ έ σ α σε αυτή την αντιπαράθεση και τον διαχωρισμό.
Αλλά, σε ποιο βαθμό παραμένω εγώ ακριβώς, τότε, όντως ο ίδιος;
Εγώ μπορώ, και ακριβώς τότε είναι που μπορώ με αυτόν τον τρόπο να ρωτήσω. Ότι είναι ακριβώς μέσω μιας άλλης θέασης που μπορεί να υπάρχει αυτή η αντιπαράθεση.
Επομένως, η έννοια της ταυτότητας δεν είναι σε καμία περίπτωση η συνένωση Υποκειμένου και Αντικειμένου, η οποία απλώς και μόνον βρήκε έναν τρόπο ύπαρξης, με άλλα λόγια δ ε ν είναι σε κ α μ ί α π ε ρ ί π τ ω σ η η ταυτότητα ίση με το Απόλυτο Είναι.
Εκεί όπου το Υποκείμενο και Αντικείμενο απλώς και μόνον αυτό καθ’εαυτό υπάρχει και δεν είναι μερικώς συνδεδεμένο, και μάλιστα με τέτοιο τρόπο ώστε κανένας χωρισμός να μη μπορεί να πραγματωθεί (να έρθει σε πέρας) χωρίς να τραυματίσει την ουσία εκείνου το οποίο οφείλει να χωριστεί, ε κ ε ί κ α ι μ ό ν ο ν ε κ ε ί (τότε και μόνον τότε), μπορεί να γίνει λόγος για Είναι αυτό καθ’αυτό, ακριβώς όπως συμβαίνει στη περίπτωση της θεωρητικής ενατένισης.
Αλλά αυτό το Είναι δεν πρέπει να συγχέεται ή να μπερδεύεται σε καμιά περίπτωση με την έννοια της ταυτότητας. Όταν εγώ εκφράζω την πρόταση: ‘Εγώ είμαι Εγώ’, τότε δεν είναι το Υποκείμενο (το ‘Εγώ’) και το Αντικείμενο (το ‘Εγώ’) έτσι ενωμένα ώστε κανένας χωρισμός να μη μπορεί να επιχειρηθεί χωρίς να τραυματίσει (απαλείψει) την ουσία εκείνου που δύναται να χωριστεί.
Το εντελώς αντίθετο συμβαίνει: το ‘Εγώ’ είναι δυνατόν να υπάρξει μ ό ν ο ν μ έ σ ω α υ τ ο ύ τ ο υ χ ω ρ ι σ μ ο ύ του Εγώ από το Εγώ.
Πώς μπορώ να εκφράσω το Εγώ χωρίς κάποια μορφή Αυτοσυνείδησης; Με ποιόν τρόπο όμως είναι δυνατή η αυτοσυνείδηση;
Μόνο μέσω του ότι εγώ ο ίδιος α ν τ ι π α ρ α θ έ τ ω τ ο ν ε α υ τ ό μ ο υ α π έ ν α ν τ ι σ τ ο ν ε α υ τ ό μ ο υ, εγώ ο ίδιος διαχωρίζω εμένα από εμένα τον ίδιο, αλλά ταυτόχρονα μη-λαμβανομένου υπόψη αυτού του χωρισμού, α ν α γ ν ω ρ ί ζ ω α κ ρ ι β ώ ς ε μ έ ν α τ ο ν ί δ ι ο μ έ σ α σε αυτή την αντιπαράθεση και τον διαχωρισμό.
Αλλά, σε ποιο βαθμό παραμένω εγώ ακριβώς, τότε, όντως ο ίδιος;
Εγώ μπορώ, και ακριβώς τότε είναι που μπορώ με αυτόν τον τρόπο να ρωτήσω. Ότι είναι ακριβώς μέσω μιας άλλης θέασης που μπορεί να υπάρχει αυτή η αντιπαράθεση.
Επομένως, η έννοια της ταυτότητας δεν είναι σε καμία περίπτωση η συνένωση Υποκειμένου και Αντικειμένου, η οποία απλώς και μόνον βρήκε έναν τρόπο ύπαρξης, με άλλα λόγια δ ε ν είναι σε κ α μ ί α π ε ρ ί π τ ω σ η η ταυτότητα ίση με το Απόλυτο Είναι.
Κρίση (Urteil) : είναι στην ύψιστη και στενότερη έννοια
ο α ρ χ έ γ ο ν ο ς χ ω ρ ι σ μ ό ς (η προγονική διάσπαση), της ενδόμυχης
ενότητας Υποκειμένου και Αντικειμένου, όπως αυτό εκφράζεται στη διανοητική
κατόπτευση. Είναι η ίδια διάσπαση μέσω της οποία είναι δυνατό να υπάρξουν το
Υποκείμενο και το Αντικείμενο, είναι ο π
ρ ο γ ο ν ι κ ό ς δ ι α μ ε λ ι σ μ ό ς.
Στην έννοια της διάσπασης κείται ήδη η έννοια της αντιπαρατιθέμενης σχέσης Υποκειμένου και Αντικειμένου, όπως τίθενται το ένα απέναντι στο άλλο, και προπάντων εξίσου κείται και η αναγκαία π ρ ο ϋ π ό θ ε σ η ενός ό λ ο υ, του οποίου Αντικείμενο και Υποκείμενο είναι τα μέρη.
‘Εγώ είμαι Εγώ’ είναι το προχειρότερα διατυπωμένο παράδειγμα για να εκφράσει αυτή την έννοια του προγονικού χωρισμού, η οποία ως πρα-ντική διάσπαση τοποθετεί το Μη-Εγώ να μην είναι σε αντιπαράθεση με τον εαυτό του.
Στην έννοια της διάσπασης κείται ήδη η έννοια της αντιπαρατιθέμενης σχέσης Υποκειμένου και Αντικειμένου, όπως τίθενται το ένα απέναντι στο άλλο, και προπάντων εξίσου κείται και η αναγκαία π ρ ο ϋ π ό θ ε σ η ενός ό λ ο υ, του οποίου Αντικείμενο και Υποκείμενο είναι τα μέρη.
‘Εγώ είμαι Εγώ’ είναι το προχειρότερα διατυπωμένο παράδειγμα για να εκφράσει αυτή την έννοια του προγονικού χωρισμού, η οποία ως πρα-ντική διάσπαση τοποθετεί το Μη-Εγώ να μην είναι σε αντιπαράθεση με τον εαυτό του.
Πραγματικότητα και
Δυνατότητα είναι αδιαχώριστες, ακριβώς όπως η έμμεση και άμεση συνείδηση.
Όταν εγώ σκέφτομαι ένα αντικείμενο ως δυνατό, τότε επαναλαμβάνω μόνον την π ρ ο ϋ π ή ρ ξ α σ α σ υ ν ε ί δ η σ η, δυνάμει της οποίας αυτό είναι πραγματικό.
Δεν υπάρχει για μας καμία σκεπτόμενη δυνατότητα που να μην υπήρξε ήδη ως πραγματικότητα.
Γι’ αυτόν τον λόγο και δεν ανήκει η έννοια της δυνατότητας στα αντικείμενα της Νόησης, γιατί αυτή ποτέ δεν μπορεί να έρθει στη προφάνεια της συνείδησης, σαν κάτι που θα έπρεπε να είναι υπαρκτό ως δυνατό.
Αντίθετα, μπορεί εκεί να υπάρξει μόνον η έννοια της α ν α γ κ α ι ό τ η τ α ς.
Η έννοια της δυνατότητας ισχύει για τα αντικείμενα της Νόησης απ’ αυτή μόνον τη πραγματικότητα των αντικειμένων της αληθινής πρόσληψης και θεώρησης.
Όταν εγώ σκέφτομαι ένα αντικείμενο ως δυνατό, τότε επαναλαμβάνω μόνον την π ρ ο ϋ π ή ρ ξ α σ α σ υ ν ε ί δ η σ η, δυνάμει της οποίας αυτό είναι πραγματικό.
Δεν υπάρχει για μας καμία σκεπτόμενη δυνατότητα που να μην υπήρξε ήδη ως πραγματικότητα.
Γι’ αυτόν τον λόγο και δεν ανήκει η έννοια της δυνατότητας στα αντικείμενα της Νόησης, γιατί αυτή ποτέ δεν μπορεί να έρθει στη προφάνεια της συνείδησης, σαν κάτι που θα έπρεπε να είναι υπαρκτό ως δυνατό.
Αντίθετα, μπορεί εκεί να υπάρξει μόνον η έννοια της α ν α γ κ α ι ό τ η τ α ς.
Η έννοια της δυνατότητας ισχύει για τα αντικείμενα της Νόησης απ’ αυτή μόνον τη πραγματικότητα των αντικειμένων της αληθινής πρόσληψης και θεώρησης.
*Γαϊτάνης, Βασίλειος (2002), Ερμηνευτική και Φιλοσοφική Προσέγγιση της Ποίησης του Friedrich Hölderlin, Διδακτορική Διατριβή υποβαλλόμενη στο τμήμα Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας, Τομέας Φιλοσοφίας, της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, σ.σ. 134-136.
«Ο Χάιλντερλιν
ακολουθεί την εξής επιχειρηματολογία: ο όρος Εαυτός αναφέρεται πάντοτε στην
Αυτοσυνείδηση. Η Αυτοσυνείδηση, ως ο πυρήνας της Συνείδησης εν γένει, είναι η
συστοιχία ανάμεσα στον Εαυτό ως Υποκείμενο και στον Εαυτό ως Αντικείμενο. Ο
Εαυτός είναι πάντοτε σύστοιχο ενός αντικειμένου. Αυτή η συστοιχία ανάμεσα στον
Εαυτό και το Αντικείμενο είναι ‘πρωταρχική’. Όσο ο ‘Εαυτός’ παραμένει το έσχατο
επίπεδο προσέγγισης μας, δεν μπορούμε να υπερβούμε αυτήν την συστοιχία. Αν δεν
‘παραγάγουμε’ τον Εαυτό από κάτι πρότερο δεν θα είμαστε σε θέση να υπερβούμε
την πρωταρχική αυτή συστοιχία ανάμεσα στον Εαυτό ως Υποκείμενο και τον ίδιο του
τον Εαυτό ως Αντικείμενο. Ο Χάιλντερλιν κάνει στο σημείο αυτό μία απλή αλλά
απολύτως δραστική κίνηση που θα καταστεί μοιραία στην πορεία του ύστερου
Γερμανικού Ιδεαλισμού και πιο συγκεκριμένα στους Σέλλινγκ και Χέγκελ: λέγοντας
ότι ο Εαυτός εμφανίζεται ευθύς εξ αρχής εντός μίας συστοιχίας, μπορούμε να
πούμε ότι βρίσκεται πάντοτε εκεί ‘χωρισμένος’ από κάτι που δεν είναι ο Εαυτός, δηλαδή
από το Αντικείμενο. Αλλά, για αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει να ανέλθουμε•
πρέπει να ανέλθουμε σε ένα επίπεδο που να είναι ανώτερο κι από την ίδια την
Αυτοσυνείδηση έτσι ώστε να διερωτηθούμε ποιά μπορεί να είναι η καταγωγή αυτής
της πρωταρχικής συστοιχίας. Η συστοιχία είναι χωρισμός αλλά και αντίθεση• για
να αναζητήσουμε το θεμέλιο της, θα πρέπει να στοχαστούμε αυτό που είναι
μη-χωρισμένο, μη-αντιτιθέμενο, μη-διαφοροποιημένο. Αυτό θα είναι και ο
αναγκαίος όρος για την εξήγηση αυτού του πρωταρχικού χωρισμού. Το απλό, άμεσο
και αδιαφοροποίητο αυτό Θεμέλιο (Grund) ο Χάιλντερλιν λέει ότι είναι το
‘Είναι’, διότι το γυμνό ‘Είναι’ δεν επιδέχεται κανενός είδους χωρισμό,
διαφοροποίηση, διχοτόμηση ή αντίθεση. Και αντιδιαστέλλει το ‘Είναι’ σε αυτό που
αποκαλεί ‘Κρίση’. Η γερμανική λέξη για την Κρίση είναι ‘Urteil’ που φαίνεται,
εκ πρώτης όψεως, να δηλώνει ένα ‘πρωταρχικό’ (Ur) και έναν χωρισμό (Teilung).
Καθώς ο Νους συνίσταται σε αυτόν τον πρωταρχικό χωρισμό, στον οποίο δεν μπορεί
να μετέχει το ίδιο το Θεμέλιο (Grund), εφόσον το Θεμέλιο οφείλει να εξηγεί την
ύπαρξη του εν λόγω χωρισμού, το Θεμέλιο είναι για αυτόν τον λόγο το ‘Είναι’ και
ο Νους η ‘Κρίση’, εξού και ο τίτλος του εν λόγω χειρόγραφου του Χάιλντερλιν:
«Είναι και Κρίση». Ο Χάιλντερλιν δεν εξηγεί πουθενά σε αυτό το χειρόγραφο γιατί
λαμβάνει χώρα αυτός ο πρωταρχικός χωρισμός (Urteilung). Πρόκειται απλώς για
‘το’ αφετηριακό γεγονός. Από την στιγμή που θα συμβεί αυτός ο χωρισμός,
εμφανίζεται ο Νους, η διεργασία του οποίαυ αφορά πάντοτε αυτόν τον χωρισμό του
από αυτό που διατηρείται αδιαφοροποίητο: η διεργασία του Νου είναι μία
διαδικασία επανένωσης και αποκατάστασης αυτής της πρωταρχικής και αρχέγονης
ενότητας που έχει διαρραγεί από τον χωρισμό. Κάθε αναφορά στην σχέση
Υποκειμένου και Αντικειμένου πρέπει να ερμηνεύεται μέσω αυτής της ενοποιητικής
διεργασίας. Είναι, παρ’ όλα αυτά, αδύνατον να αποκατασταθεί η πλήρης ενότητα
αυτού που έχει ήδη χωριστεί, δηλαδή του Υποκειμένου και του Αντικειμένου. Άπαξ
και δημιουργηθεί μέσω της διχοτόμησης ο Νους, είναι αδύνατο να επιστρέψουμε στο
αδιαφοροποίητο ‘Είναι’: κάτι τέτοιο θα αναιρούσε την ίδια την φύση του Νου.»
*Heinrich, Dieter (2018), Μεταξύ Καντ και Χέγκελ, μτφ. Θεόδωρος Δρίτσας, εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Αθήνα.