Το
Danton (1983) του Andrzej Wajda είναι βασισμένο στο θεατρικό έργο του 1929 «Η
Υπόθεση Δαντών» (The Danton Case) της πολωνής συγγραφέας Stanisława
Przybyszewska που περιγράφει τον προσωπικό ανταγωνισμό και την ιδεολογική
διαμάχη του λαϊκού ηγέτη Georges Danton με τον άκαμπτο και απολυταρχικό
Maximilien Robespierre. Όπως και στο θεατρικό, η ταινία διαδραματίζεται το
δεύτερο έτος από την εγκαθίδρυση του επαναστατικού καθεστώτος στη Γαλλία,
δηλαδή την εποχή της Τρομοκρατίας, κατά την οποία χιλιάδες πολίτες θεωρήθηκαν
εχθροί της επανάστασης και οδηγήθηκαν στη λαιμητόμο. Στο έργο του Wajda όμως το
θεατρικό έχει μετασχηματιστεί ριζικά για να τονιστούν οι αναλογίες του
επαναστατικού καθεστώτος του Robespierre με αυτό του κομμουνιστή δικτάτορα
Wojciech Jaruzelski στην Πολωνία καθώς και η δράση του Danton και της ομάδας
του με την δράση του συνδικάτου «Αλληλεγγύης», το οποίο ήταν το πρώτο συνδικάτο
που δεν ελεγχόταν από κομμουνιστικό κόμμα στις χώρες του συμφώνου της
Βαρσοβίας. Τον Δεκέμβρη του 1982 ο Jaruzelski κηρύσσει στρατιωτικό νόμο με
αναστολή όλων των ελευθεριών και απαγόρευση των απεργιών προβαίνοντας σε
μαζικές συλλήψεις και κλείνοντας στις φυλακές όλα τα μέλη του συνδικάτου
«Αλληλεγγύης».
ΥΠΟΘΕΣΗ
Βρισκόμαστε στο Νοέμβριο του 1793, η επανάσταση βρίσκεται στην πιο κρίσιμη καμπή της με τις ατελείωτες εσωτερικές ιδεολογικές συγκρούσεις να την φθείρουν, την φτώχεια και την δυσαρέσκεια του λαού να την αμφισβητούν, την πολεμική σύρραξη με εξωτερικούς εχθρούς να έχει ξεκινήσει στα σύνορα και τους φιλοβασιλικούς να ξεσηκώνονται στη νοτιοδυτική Γαλλία. Ο Robespierre επιμένει ότι η επανάσταση έχει ξεστρατίσει επικίνδυνα και κηρύσσει την «Τρομοκρατία» στο όνομα του «Γαλλικού Έθνους».
Ο Danton επιστρέφει εσπευσμένα από το εξοχικό του στο Παρίσι όταν μαθαίνει ότι ο Robespierre μέσω της «Επιτροπής Δημόσιας Ασφάλειας» έχει εξαπολύσει διωγμό κατά των «αντεπαναστατών» προβαίνοντας σε μαζικές εκτελέσεις στην λαιμητόμο.
Με φόντο τα παραπάνω, η ταινία εστιάζει στην αναπτυσσόμενη επαναστατική τρομοκρατία που καταπίνει τους ίδιους τους επινοητές της, στις μηχανορραφίες του Robespierre και των υπόλοιπων μελών της «Επιτροπής Δημόσιας Ασφάλειας» να εντοπίσουν, να σαμποτάρουν και να εξολοθρεύσουν με στημένες δίκες αυτούς που θεωρούν απειλή για το καθεστώς τους, και την στοχοποίηση του Danton και των οπαδών του που αμφισβητούν ανοιχτά την πορεία που πήρε η επανάσταση με σκοπό την θανάτωση τους στην λαιμητόμο.
ΑΝΑΛΥΣΗ
Στο «Danton» συγκρούονται οι δυο μεγαλύτερες προσωπικότητες της Γαλλικής επανάστασης και, μέσω αυτών, οι δύο ανταγωνιστικές ιδεολογίες που τη σφυρηλάτησαν. Το σενάριο του Jean-Claude Carrière, που προέκυψε έπειτα από πολλές συζητήσεις με πολιτικούς επιστήμονες και ιστορικούς, αποκλίνει σημαντικά από το θεατρικό της Stanisława Przybyszewska που βασίστηκε με αποτέλεσμα να προάγεται μία εντελώς διαφορετική προσέγγιση της προσωπικότητας του πρωταγωνιστή Danton. Στο θεατρικό ο Danton παρουσιάζεται ως δημαγωγός, δολοπλόκος και διεφθαρμένος, ενώ στην ταινία μετατρέπεται στον μετριοπαθή ορθολογιστή που αγωνίζεται να σταματήσει την Τρομοκρατία. Η αντίθεσή του με τον Robespierre εκφράζεται πρωτίστως μέσα από την προσωπικότητα και ψυχοσύνθεση του και δευτερευόντως ιδεολογικά: ο Danton είναι ένας ιδιαίτερα δημοφιλής ρήτορας, λαϊκός ήρωας, φυσικός ηγέτης, θυμικός, γήινος και πληθωρικός ενώ ο Robespierre είναι ένας ανορεκτικός, ψυχρός και αδιάφθορος ιδεαλιστής.
Στο
Danton (1983) ο Wajda δεν ενδιαφέρεται να αποδώσει την ιστορική αλήθεια (η
ταινία περιέχει εσκεμμένες ιστορικές ανακρίβειες) ούτε όμως να πέσει στην
παγίδα μιας μεγαλειώδης κινηματογραφικής αναπαράστασης της εποχής. Στόχος του
είναι κυρίως η στοιχειοθέτηση μίας συγκεκριμένης άποψης για την ιστορία και
ιδιαίτερα για την «ειρωνεία της ιστορίας».
Η
ταινία ξεκίνησε ως γαλλό-πολωνική συμπαραγωγή, με τον στρατιωτικό όμως νόμο του
Jaruzelski η συμμετοχή της Πολωνίας περιορίστηκε δραστικά καθώς ήταν αδύνατον
να γυριστούν σκηνές με πολλούς κομπάρσους στη Κρακοβία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα
η ταινία να γυριστεί εξ ολοκλήρου στη Γαλλία με γάλλους και πολωνούς ηθοποιούς.
Τον Danton (Gérard Depardieu) και τους υποστηρικτές του τους παίζουν γάλλοι
ηθοποιοί ενώ τον Robespierre (Wojciech Pszoniak) και τους υποστηρικτές του
πολωνοί ηθοποιοί. Πέραν του αισθητικού αποτελέσματος αυτής της επιλογής (οι
πολωνοί ηθοποιοί ντουμπλάρονται) προάγεται και μία αναλογία από τον Wajda
μεταξύ των δύο ανθρώπων-συμβόλων της Γαλλικής Επανάστασης και της κατάστασης
που επικρατούσε τότε στην πατρίδα του την Πολωνία. Ο απολυταρχικός και αυστηρός
Robespierre που κήρυξε την «Τρομοκρατία» αντιπροσωπεύει τον εν έτει 1983 πολωνό
δικτάτορα και γραμματέα του Πολωνικού Κόμματος Ενωμένων Εργατών Wojciech
Jaruzelski που κήρυξε στρατιωτικό νόμο, ενώ ο χαρισματικός, πληθωρικός και
δεινός ρήτορας Danton τον ηγέτη του συνδικάτου «Αλληλεγγύη» και μετέπειτα
πρόεδρο της χώρας Lech Wałęsa. Με αυτόν τον τρόπο ο Wajda κατηγοριοποιεί τις
δύο μεριές, τη μεν του Wałęsa, που σαφέστατα υποστηρίζει, ως αυτή που
πραγματικά εκφράζει τις ανθρωπιστικές αξίες και ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης
και που επομένως αξίζει να εκπροσωπείται από Γάλλους, τη δε του Jaruzelski ως
αυτή που είναι εμμονικά προσηλωμένη στον πολωνικό τρόπο, δηλαδή στο
κομμουνιστικό καθεστώς υπό την αιγίδα της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών
Δημοκρατιών και του Συμφώνου της Βαρσοβίας.
Η
μουσική του Jean Prodromides συμβάλλει στην υπόγεια ένταση των διαλόγων και
προσδίδει μία κοσμοϊστορική διάσταση στα δρώμενα που συγκλόνισαν τον κόσμο. Η
άψογη αναπαράσταση της εποχής και του κλίματος σε συνδυασμό με την προσεγμένη
εικονογραφία έχουν ως αποτέλεσμα μία υποδειγματική ταινία για τους
πρωταγωνιστές της Γαλλικής Επανάστασης. Στην εξίσωση προστίθενται και οι δύο
παθιασμένες ερμηνείες των Depardieu και Pszoniak που απογειώνουν την ταινία. Ο
Wajda είχε δηλώσει ότι δεν θα είχε γυρίσει την ταινία αν δεν είχε εξασφαλίσει
τη συμμετοχή του χειμαρρώδη και ορμητικού Gérard Depardieu που θεωρούσε ιδανική
ενσάρκωση του Danton.
Τα
μοτίβα που θίγονται στην ταινία είναι η κατοχή πολιτικής ισχύος ως ο μέγιστος
συντελεστής διαφθοράς, η σύγκρουση μεταξύ διαφορετικών προσωπικοτήτων και των
ιδεολογιών που εκφράζουν σε κομβικές ιστορικές στιγμές, το γιατί «η επανάσταση
τρώει τα παιδιά της», το ότι η εξουσία είναι απόλυτη, δογματική και άδικη από
την φύση της, καθώς και την οξύμωρη κοινωνικό-πολιτική κατάσταση κατά την οποία
το δίκαιο του ατόμου υποσκιάζεται από το δίκαιο του όχλου, ο όποιος αγωνίζεται
για το δίκαιο του ατόμου. Το κεντρικότερο όμως θέμα της ταινίας είναι η σχέση
ατόμου-ιστορίας που αποτελεί και το βασικό μοτίβο σύνολης της πολιτικής
φιλμογραφίας του Wajda με αποκορύφωμα τον Zbigniew Cybulski στο Ashes and
Diamonds (1958).*By Philippos V Philios.