“Και στον δρόμο ρωτούσε τους μαθητές του και
τους έλεγε: - Ποιος λένε οι άνθρωποι πως είμαι; Κι εκείνοι του απαντούσαν: - Ο
Ιωάννης ο Βαπτιστής και άλλοι ο Ηλίας, άλλοι πάλι ότι είσαι ένας από τους
Προφήτες. Κι αυτός ρωτούσε: - Εσείς ποιος λέτε ότι είμαι; Αποκρίθηκε πρώτος ο
Πέτρος και του είπε: - Εσύ είσαι ο Χριστός. Και διέταξε αυτούς με αυστηρότητα
να μην λένε σε κανέναν ότι αυτός είναι ο Χριστός.” (Μαρκ. 8, 27-30). Όλα
γίνονται σαν ο Ιησούς να ωθούσε τους άλλους να ορίσουν την ταυτότητα του, χωρίς
όμως αυτή να δηλώνεται ευθέως από τον ίδιο, καθώς αυτή η ταυτότητα παρουσιαζόταν πάντα
σαν να την αρνιόταν εν μέρει ο κάτοχος της. Στο πλαίσιο της επιστήμης του ο
Ιστορικός δεν είναι υποχρεωμένος να πιστοποιήσει την θεολογική αυθεντικότητα
των τίτλων που αποδίδονται από άλλους στον Ιησού. Μπορεί απλώς να επισημάνει
την χρήση αυτών των τίτλων από τις ποικίλες πρωτόχριστιανικές κοινότητες
περιγράφοντας την ιστορία τους, προτού ασχοληθεί αποκλειστικά με το πρόσωπο του
Ναζωραίου.
[...]
Ας ομολογήσουμε ευθέως, από κοινού με πολλούς άλλους ειδικούς, ότι ο Ιησούς δεν απέδωσε ποτέ στον εαυτό του κανέναν τίτλο παρά μόνον έμμεσα, εξαιρεμένου του τίτλου 'Υιός του Ανθρώπου' που χρησιμοποιεί στις περισσότερες περιπτώσεις για να αυτοπροσδιοριστεί. Με άλλα λόγια, αυτό που συμβαίνει είναι να αφήνει διαρκώς τους άλλους να επιλέξουν το πως θα τον αποκαλέσουν, ακόμα κι αν χρειάζεται, συχνά, η διατύπωση να είναι προσεκτική. Ορισμένες φορές μάλιστα, απορρίπτει την μεσσιανική ταυτότητα, την οποία ιδιοποιούνταν και αρκετοί ακραιφνείς προφήτες εκείνη την εποχή, πράγμα που δεν θα αποτρέψει την καταδίκη του με το κατηγορητήριο “Ιησούς ο Ναζωραίος - Βασιλεύς των Ιουδαίων”. Αναμφίβολα, πολλές φορές, στο πλαίσιο των Ευαγγελίων, τα οποία παρουσιάζουν τη δομή των ομολογιών πίστεως, έχουμε την εντύπωση ότι ο Ιησούς αυτόχαρακτηρίζεται δημοσίως. Ενδιαφέρουσα σχετικά με αυτό το θέμα είναι η σύγκριση μεταξύ Μάρκου και Ματθαίου. Σύμφωνα με τον Ματθαίο, ο Πέτρος διακηρύσσει ανοικτά “Εσύ είσαι ο Χριστός, ο Υιός του ζώντος Θεού”, και ο Ιησούς τον επιδοκιμάζει, υπενθυμίζοντας του ωστόσο ότι μία τέτοια αναγνώριση της ταυτότητας του προέρχεται κατευθείαν από τον Θεό και όχι από ανθρώπινη μαρτυρία (Ματθ. 16, 16-17). Όμως, σύμφωνα με τον Μάρκο, στην πιο πάνω στιχομυθία, ο Ιησούς αντιδρά με αυστηρότητα σε αυτήν την μεσσιανική ταυτότητα και προσθέτει αντιστικτικά το αντίθετο από αυτό που πρότεινε η μεσσιανική ιδεολογία της εποχής: “Ο Υιός του Ανθρώπου θα αποδοκιμαστεί... και θα θανατωθεί” (Μαρκ. 8, 31-33). Η λογοτεχνική και ιστορική κριτική προκρίνει την εξιστόρηση του Μάρκου: ο Ιησούς δημιουργεί εμφανώς αποστάσεις μεταξύ της μεσσιανικής ταυτότητας και του αληθινού σκοπού του Θεού ως προς το πρόσωπο του [προάγοντας τον τίτλο του 'Υιού του Ανθρώπου' και όχι του Θεού]. Αυτή η παρουσίαση φαίνεται πιο ισχυρή από αυτή του Ματθαίου, στην οποία ο μεσσιανικός τίτλος παρουσιάζεται με μεγαλύτερη θέρμη (Ματθ. 16, 16-17). Αυτό συμβαίνει επειδή το έτος 80 μ.Χ. η ιουδαιοχριστιανική εκκλησία του Ματθαίου έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στον μεσσιανικό τίτλο, καθώς στόχος της ήτανε κατά προτεραιότητα το Ισραήλ. Εν τούτοις, η κατάσταση ανατρέπεται κατά την εμφάνιση του Ιησού μπροστά στον Καϊάφα. Αυτή την φορά φαίνεται να αποδίδει καλύτερα την αρχική κατάσταση ο Ματθαίος όταν αναφέρει ότι ο Ιησούς κρατάει αποστάσεις από τίτλους που οι άλλοι επιθυμούν να του αποδώσουν. Στον Μάρκο, μπροστά στον Αρχιερέα που ρωτά τον Ιησού “Εσύ είσαι ο Χριστός, ο Υιός του Ευλογητού;”, εκείνος απαντάει: “- Εγώ είμαι.” (Μαρκ. 14, 62). Αυτή ακριβώς η διακήρυξη της μεσσιανικής ταυτότητας, αλλά και της υικής προπάντων ιδιότητας του Ιησού, είναι η κεντρική θέση που προάγει το ευαγγέλιο του Μάρκου (βλ. Μαρκ. 1, 11 και 9, 7). Σύμφωνα με τον Ματθαίο όμως, που προάγει σταθερά την θέση ότι ο Ιησούς αρνιόταν τους τίτλους που του αποδίδανε, ο Ιησούς αρκείται να απαντήσει στον Καϊάφα: “- Συ Είπας.”, υπό την έννοια ότι εσύ το λες κι όχι εγώ. Αργότερα, μπροστά στον Πιλάτο, διατυπώνει την ίδια αμφίσημη απάντηση στον ερώτημα: “Εσύ είσαι ο Βασιλιάς των Ιουδαίων;”, καθώς αποκρίνεται: “- Εσύ το λες.” (Μαρκ, 15, 2).»
[...]
Ας ομολογήσουμε ευθέως, από κοινού με πολλούς άλλους ειδικούς, ότι ο Ιησούς δεν απέδωσε ποτέ στον εαυτό του κανέναν τίτλο παρά μόνον έμμεσα, εξαιρεμένου του τίτλου 'Υιός του Ανθρώπου' που χρησιμοποιεί στις περισσότερες περιπτώσεις για να αυτοπροσδιοριστεί. Με άλλα λόγια, αυτό που συμβαίνει είναι να αφήνει διαρκώς τους άλλους να επιλέξουν το πως θα τον αποκαλέσουν, ακόμα κι αν χρειάζεται, συχνά, η διατύπωση να είναι προσεκτική. Ορισμένες φορές μάλιστα, απορρίπτει την μεσσιανική ταυτότητα, την οποία ιδιοποιούνταν και αρκετοί ακραιφνείς προφήτες εκείνη την εποχή, πράγμα που δεν θα αποτρέψει την καταδίκη του με το κατηγορητήριο “Ιησούς ο Ναζωραίος - Βασιλεύς των Ιουδαίων”. Αναμφίβολα, πολλές φορές, στο πλαίσιο των Ευαγγελίων, τα οποία παρουσιάζουν τη δομή των ομολογιών πίστεως, έχουμε την εντύπωση ότι ο Ιησούς αυτόχαρακτηρίζεται δημοσίως. Ενδιαφέρουσα σχετικά με αυτό το θέμα είναι η σύγκριση μεταξύ Μάρκου και Ματθαίου. Σύμφωνα με τον Ματθαίο, ο Πέτρος διακηρύσσει ανοικτά “Εσύ είσαι ο Χριστός, ο Υιός του ζώντος Θεού”, και ο Ιησούς τον επιδοκιμάζει, υπενθυμίζοντας του ωστόσο ότι μία τέτοια αναγνώριση της ταυτότητας του προέρχεται κατευθείαν από τον Θεό και όχι από ανθρώπινη μαρτυρία (Ματθ. 16, 16-17). Όμως, σύμφωνα με τον Μάρκο, στην πιο πάνω στιχομυθία, ο Ιησούς αντιδρά με αυστηρότητα σε αυτήν την μεσσιανική ταυτότητα και προσθέτει αντιστικτικά το αντίθετο από αυτό που πρότεινε η μεσσιανική ιδεολογία της εποχής: “Ο Υιός του Ανθρώπου θα αποδοκιμαστεί... και θα θανατωθεί” (Μαρκ. 8, 31-33). Η λογοτεχνική και ιστορική κριτική προκρίνει την εξιστόρηση του Μάρκου: ο Ιησούς δημιουργεί εμφανώς αποστάσεις μεταξύ της μεσσιανικής ταυτότητας και του αληθινού σκοπού του Θεού ως προς το πρόσωπο του [προάγοντας τον τίτλο του 'Υιού του Ανθρώπου' και όχι του Θεού]. Αυτή η παρουσίαση φαίνεται πιο ισχυρή από αυτή του Ματθαίου, στην οποία ο μεσσιανικός τίτλος παρουσιάζεται με μεγαλύτερη θέρμη (Ματθ. 16, 16-17). Αυτό συμβαίνει επειδή το έτος 80 μ.Χ. η ιουδαιοχριστιανική εκκλησία του Ματθαίου έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στον μεσσιανικό τίτλο, καθώς στόχος της ήτανε κατά προτεραιότητα το Ισραήλ. Εν τούτοις, η κατάσταση ανατρέπεται κατά την εμφάνιση του Ιησού μπροστά στον Καϊάφα. Αυτή την φορά φαίνεται να αποδίδει καλύτερα την αρχική κατάσταση ο Ματθαίος όταν αναφέρει ότι ο Ιησούς κρατάει αποστάσεις από τίτλους που οι άλλοι επιθυμούν να του αποδώσουν. Στον Μάρκο, μπροστά στον Αρχιερέα που ρωτά τον Ιησού “Εσύ είσαι ο Χριστός, ο Υιός του Ευλογητού;”, εκείνος απαντάει: “- Εγώ είμαι.” (Μαρκ. 14, 62). Αυτή ακριβώς η διακήρυξη της μεσσιανικής ταυτότητας, αλλά και της υικής προπάντων ιδιότητας του Ιησού, είναι η κεντρική θέση που προάγει το ευαγγέλιο του Μάρκου (βλ. Μαρκ. 1, 11 και 9, 7). Σύμφωνα με τον Ματθαίο όμως, που προάγει σταθερά την θέση ότι ο Ιησούς αρνιόταν τους τίτλους που του αποδίδανε, ο Ιησούς αρκείται να απαντήσει στον Καϊάφα: “- Συ Είπας.”, υπό την έννοια ότι εσύ το λες κι όχι εγώ. Αργότερα, μπροστά στον Πιλάτο, διατυπώνει την ίδια αμφίσημη απάντηση στον ερώτημα: “Εσύ είσαι ο Βασιλιάς των Ιουδαίων;”, καθώς αποκρίνεται: “- Εσύ το λες.” (Μαρκ, 15, 2).»
*Charles
Perrot, Ιησούς - Η Ταυτότητα του Ιησού,
μτφρ. Φώφη
Νάσου & Ευαγγελία Χιώτη, εκδ. Alter - Ego ΜΜΕ Α.Ε., Αθήνα 2007, σ.σ. 91-94.