«Στα τέλη του 1970,
μετά τον Μάη του '68, πολλοί συγγραφείς στην Ευρώπη διακήρυσσαν τον θάνατο των
ιδεολογιών. Βάσιζαν τους ισχυρισμούς τους στην κατάρρευση των μεγάλων ογκόλιθων
της ολοκληρωτικής σκέψης που είχαν συγκροτηθεί στα τέλη του 19ου αιώνα και οργάνωσαν
τις τεράστιες καταστροφές του αιώνα που ακολούθησε [...] επεξέτεινα, ωστόσο,
την ανάλυση μου και στη μελέτη των ριζοσπαστικών και διακηρυγμένα καταστροφικών
ιδεολογιών εκείνων των μαύρων χρόνων της Ευρώπης της δεκαετίας του 1970-1980,
των Δικτατοριών της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας και των μαζικών
τρομοκρατικών επιθέσεων των τζιχαντιστών. [...] Η ιδεολογία καταργεί την
Πολυπλοκότητα, που σε κάθε ζωντανή σκέψη ενσταλάζει την αμφιβολία, την
Πολλαπλότητα και την Ετερογένεια, μην αναγνωρίζοντας στα γεγονότα παρά μία και
μοναδική, κάθε φορά, αιτιότητα. Υπ' αυτή την έννοια, η ιδεολογία δεν πεθαίνει
ποτέ. Το να διακυρύσσουμε τον θάνατο της διαψεύδοντας τις διάφορες εκφάνσεις
της συνιστά παραγνώριση του γεγονότος ότι η ιδεολογία δεν ορίζεται από συγκεκριμένο
περιεχόμενο: ένα πολιτικό ή θρησκευτικό δόγμα, μια επιστημονική θεωρία ή μια
φιλοσοφία κάλλιστα μπορούν να λειτουργούν σύμφωνα με το πρότυπο της ιδεολογίας.
Ο Freud είχε ήδη υποστηρίξει το 1932 πως ακόμα και η ψυχανάλυση, περιορισμένη σε
μια Weltanschauung, μια κοσμοαντίληψη, ενδέχεται να λειτουργεί ως ιδεολογία. [...] Αυτό που
ορίζω ως "Ιδεολογική Τοποθέτηση" συγκροτείται από την τριπλή αναφορά
στην "Παντοδύναμη Ιδέα", στα "Δομικά" ή "Σκληρά
Ιδεώδη" και στο "Αλλοτριωτικό Είδωλο". Μια ιδεολογική θέση δημιουργείται
κάθε φορά που ο ψυχικός χώρος ενός υποκειμένου, μιας ομάδας ή ενός θεσμού είναι
ή βιώνεται απειλούμενος. [...] Από ψυχαναλυτική σκοπιά, η διαμόρφωση, η
συνεκτικότητα και οι λειτουργίες τις ιδεολογίας, σε ορισμένες περιπτώσεις,
παρουσιάζουν παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτά της παρανοειδούς-σχιζοειδούς
θέσης, ενώ σε άλλες με εκείνα τις καταθλιπτικής θέσης. Τα βασικά, δηλαδή, άγχη,
οι σχέσεις με προστατευτικά αντικείμενα, οι μηχανισμοί άμυνας ενάντια σ' αυτά
και οι διαδικασίες εξόδου που αντιστοιχούν σε κάθεμια από αυτές τις θέσεις
συνθέτουν και στην περίπτωση της ιδεολογίας αντίστοιχους ενδιαφέροντες
συνδυασμούς. [...]
Η ελαχιστοποίηση ή και απάλειψη της Πολλαπλότητας, της Ετερογένειας και της
Ιδιαιτερότητας είναι τα τρία κατ' εξοχήν στοιχεία των βίαιων και ακραίων
ιδεολογιών. Κάθε φορά που η Πολλαπλότητα, η Ετερογένεια και η Ιδιαιτερότητα
εξαλείφονται έχουμε "Κλειστές Ιδεολογίες", την διεκδίκηση της
ομοιογενούς εθνικής προέλευσης, την ιδεολογία της φυλετικής καθαρότητας, την
απόρριψη του ξένου, τις γενοκτονίες, τις πολιτικές εκφράσεις του εθνικισμού,
την "φυλετική" αντίληψη της ταυτότητας κ.ο.κ. [...] Η ιδεολογία
συνιστά την κατ' εξοχήν συλλογική αμυντική κατασκευή απέναντι στο άγχος της
απειλής που δέχεται η ύπαρξη και, όπως κάθε σύμπτωμα, κρατιέται από την ιστορία
ενός έκαστου όσο κι από την κοινή και μοιραζόμενη ιστορία. [...] Η ιδεολογία
είναι ένας τρόπος σκέψης ενάντια στην διαδικασία σκέψης..»
*René Kaës, Η
Ιδεολογία - Το Ιδεώδες, η Ιδέα, το Είδωλο, μτφρ. Κλήμης Ναυρίδης, εκδ. απαζήση,
Αθήνα 2019.