Ο Peter Brook είναι Άγγλος σκηνοθέτης του θεάτρου που έχει ανεβάσει τα περισσότερα σαιξπηρικά έργα καθώς και αρχαίες Ελληνικές τραγωδίες, τις Βαλκυρίες του Βάγκνερ, τα Ντον Τζοβάννι και Μαγικό Αυλό του Μότσαρτ, κ.α. Έχει κερδίσει τα βραβεία Tony, Emmy, Laurence Olivier, Praemium Imperiale και Prix Italia, και έχει χαρακτηριστεί ως «ο μεγαλύτερος εν ζωή θεατρικός σκηνοθέτης». Πέραν των θεατρικών, ωστόσο, έχει σκηνοθετήσει και κάποιες ταινίες, δύο εκ των οποίων έτυχαν διεθνής αναγνώρισης: το Lord of the Flies (1963) και το Marat/Sade (1967). Το Lord of the Flies βασίστηκε στην ομώνυμη νουβέλα του William Golding ενώ το Marat/Sade στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Peter Weiss.
Το "Marat/Sade" ή "The Persecution and Assassination of Jean-Paul Marat as Performed by the Inmates of the Asylum of Charenton Under the Direction of the Marquis de Sade", όπως είναι ολόκληρος ο
τίτλος του θεατρικού έργου, γράφτηκε από τον Peter Ulrich Weiss το 1963 και τέσσερα χρόνια αργότερα
το μετέφερε ο Brook στη μεγάλη οθόνη με τους Patrick Magee (που έπαιζε στο A Clockwork Orange του Kubrick), Ian Richardson (αγαπημένος βρετανός σαιξπηρικός
ηθοποιός) και Michael Williams, σε παραγωγή της Royal Shakespeare Company. Ο Patrick Magee παίζει τον Marquis de Sade
ενώ ο Ian Richardson τον Jean Paul Marat. Το σκηνοθετικό στήσιμο της ταινίας
διατηρείται από τον Brook 100% θεατρικό.
Ο Marquis de Sade βρίσκεται έγκλειστος στο άσυλο του Charenton, 20 χρόνια από το πέρας της Γαλλικής Επανάστασης. Ο
φιλελεύθερος διευθυντής του ασύλου, αββάς de Coulmier, προμηθεύει τον de Sade με γραφική ύλη και τον ενθαρρύνει να γράψει και να
ανεβάσει θεατρικές παραστάσεις με ηθοποιούς τους ίδιους τους τρόφιμους του
ιδρύματος με στόχο την δραματοθεραπεία. To θεατρικό που ο de Sade επιλέγει να ανεβάσει αφορά την δολοφονία ενός εκ των
πρωταγωνιστών της Γαλλικής Επανάστασης, του Jean Paul Marat. Η υπόθεση της δολοφονίας του
είναι, συνοπτικά, η εξής:
Ο Marat είχε στοχοποιήσει μέσω της
εφημερίδας του «Ο Φίλος του Λαού» τους Γιρονδίνους, των οποίων φανατική
υποστηρίκτρια υπήρξε η Charlotte Corday. Ο Marat, λόγω του ότι έπασχε από
δερματοπάθεια, πέρναγε πολλές ώρες της ημέρας του στα κρύα λουτρά του Παρισιού
για να ανακουφίζει το σώμα του. Εκεί τον επισκέφτηκε η Charlotte Corday μία μέρα όπου και τον μαχαίρωσε στο στήθος την ώρα που
βρισκόταν μέσα στο λουτρό. Η Charlotte συνελήφθη και εκτελέστηκε στη
Λαιμητόμο ενώ ο Ροβεσπιέρος εργαλειοποίησε το συμβάν πολιτικά μαζί με τους
Ορεινούς (Ιακωβίνους) προτρέποντας τους Αβράκωτους να επιτεθούν στους
Γιρονδίνους, όπου και επικράτησαν παραπέμποντας τους στο Επαναστατικό
Δικαστήριο και, εν συνεχεία, με συνοπτικές διαδικασίες στην Λαιμητόμο.
Καθώς εκτυλίσσονται στο θεατρικό τα
γεγονότα που οδήγησαν στην δολοφονία του Marat από την Charlotte Corday, τα όρια μεταξύ θεατρικής παράστασης και πραγματικότητας
θολώνουν, δεδομένου του ότι η παράσταση αποτελείται από τους ίδιους τους
τρόφιμους εντός του ασύλου. Ο Brook παίζει έξυπνα με την διπλή αφήγηση
του θεατρικού έργου μέσα στο θεατρικό έργο, συνδυάζοντας το inceptio θέατρο του Pirandello με το Le Théâtre de l'Absurde του Eugen Ionescu. Καθ’ όλη τη διάρκεια του θεατρικού
ασκείται έντονη κριτική στο καθεστώς πριν από την επανάσταση (Ancien Régime), στην δεύτερη, ιακωβίνικη φάση της επανάστασης αλλά και
στην πολιτική κατάσταση της Γαλλίας που διαδέχθηκε την επανάσταση (στον
Ναπολέοντα). Το εν λόγω έργο συνδυάζει πληθώρα genres: πολιτικό θρίλερ, φιλοσοφικό,
μυστηρίου, βίας και soft porn, musical, δράμα, ιστορικό, σάτιρα κ.α. Ζητήματα που θίγονται στο
έργο είναι η αξία της θρησκείας, το αμφιλεγόμενο της ανθρώπινης ύπαρξης, η
ισότητα, η δικαιοσύνη, οι σεξουαλικές προτιμήσεις, ο ρόλος της βίας στην
ιστορική εξέλιξη του ανθρώπου, οι μορφές της κοινωνίας και της εξουσίας, το
μανιχαϊστικό ηθικό σύστημα του καλού και του κακού, η ελευθερία της βούλησης, η
λογοκρισία, η προπαγάνδα, η τρέλα, η καταστολή, ο εγκλεισμός, η ισχύς, ο
σαδισμός κ.α. Αλλά το κεντρικό ερώτημα του έργου, όπως και του θεατρικού, που
όλα τα παραπάνω αποσκοπούν απλώς να φωτίσουν, έγκειται στο αν η πραγματική
επανάσταση προέρχεται πρωταρχικά από την αλλαγή της κοινωνίας ή από την αλλαγή
των ανθρώπων.
Τα πιο ενδιαφέροντα σημεία του
έργου, από φιλοσοφική πάντα σκοπιά, είναι οι έντονοι διάλογοι μεταξύ του de Sade και του Marat όπου και διαγράφονται οι
αλληλοσυγκρουόμενες φιλοσοφίες τους. Από την μία ο μηδενισμός, ο ηδονισμός, ο
ατομικισμός, το πρόταγμα της προσωπικής αυτεπίτασης της ισχύος και της απόλυτης
ατομικής ελευθερίας του de Sade και από την άλλη το πρόταγμα της αυτεπίτασης της
πολιτικής ισχύος μέσω ενός κρατικού πατερναλισμού που παίρνει τη μορφή μιας
λαϊκής δικτατορίας του Marat. Και οι δύο είναι εξτρεμιστές, και οι δύο υπερασπίζονται
με πάθος τη βία, αλλά με εντελώς διαφορετικό τρόπο και σκοπό: ο de Sade υπερασπίζεται την ατομική βία στο όνομα της προσωπικής
αυτεπίτασης της ισχύος για την επίτευξη της ηδονής και της ελευθερίας, ενώ ο Marat την πολιτική βία στο όνομα της κομματικής αυτεπίτασης
της ισχύος για την επίτευξη της λαϊκής δικαιοσύνης. Ο de Sade οδηγείται, έτσι, στον σαδισμό, ενώ ο Marat στην τρομοκρατία, τις δύο αλληλένδετες, εντέλει, όψεις
της ιακωβίνικης φάσης της Γαλλικής Επανάστασης, και το θεατρικό που έχει πλέον
βγει εκτός σεναρίου και έχει γίνει πραγματικότητα, ακολουθεί την αντίστοιχη
πορεία.
*By Philippos Filios.